راهنمای جامع

منابع کربن و مقدار مناسب مصرف آنها

مصرف کربن در سال های اخیر به عنوان روشی برای مدیریت منابع مغذی به صورت اختصاصی نیترات و فسفات بسیار فراگیر شده است. برخی از روش ها مثل پروبیوتیک و ZEOvit به صورت پایه بر اساس مصرف منابع مختلفی از کربن به همراه مواد و مکمل های مختلف دیگر طراحی شده اند. همچنین روش های ساده و خانگی بسیاری وجود دارد که بدون هزینه زیاد می توانید از آنها استفاده کرده و نتایج خوبی بگیرید.

عملکرد منابع کربن در آکواریوم چیست؟

اصولا در آکواریوم ها منابع کربن آلی محدود هستند. این منابع اصولا توسط باکتری های هتروتروفیک (مجموعه باکتری هایی که توانایی مصرف کربن های آلی و تبدیل آنها به کربن های غیر آلی مثل دی اکسید کربن را دارند.) به عنوان منبع اصلی انرژی مصرف می شود. زمانی که این ارگانیسم ها از منابع کربن آلی استفاده می کنند برای انجام فرایند های متابولیسمی و تولید مثل خود نیاز به مصرف نیترات و فسفات نیز خواهند داشت. در واقع ایده استفاده از منابع کربن آلی تشویق باکتری های هتروتروفیک به تولید مثل بیشتر و مصرف نیترات و فسفات است (به همین دلیل روش منابع کربن به نام پروبیوتیک نیز شناخته می شود). این باکتری ها می توانند با جذب نیترات و فسفات به عنوان منابع مصرفی خود به افزایش کیفیت آب کمک نمایند. این فرایند یک اثر مثبت دیگر هم برای آکواریوم های مرجانی و مرجان ها در پی خواهد داشت، از آنجایی که این باکتری ها در کلونی هایی با اندازه های بزرگتر در ستون آب شناور می شوند، مرجان ها می توانند آنها را شکار کرده و از آنها به عنوان منابع غذایی خود استفاده کنند. پس این یک روش برد-برد است!

یکی دیگر از فواید استفاده از منابع کربن افزایش شفافیت آب به عنوان یک فرایند جانبی است. از آنجایی که این باکتری ها دارای سطح چسبنده ای هستند، بسیاری از ذرات کوچک مواد آلی به آنها می چسبند و این به معنی خارج شدن ساده تر آنها در زمان خروج توده های زیستی و پروتئین ها از طریق اسکیمر است. بسیاری از آکواریوم داران که از منابع کربن و روش پروبیوتیک در آکواریوم های خود استفاده می کنند گزارش داده اند که سلامت و کیفیت رنگ در مرجان های آنها افزایش داشته است و دلیل این موضوع افزایش منابع غذایی برای مرجان ها و کاهش حجم زوگزانتلا در بافت مرجان است. کاهش میزان جلبک های همزیست در مرجان ها در شرایط کنترل شده و در صورتی که مرجان غذای کافی در اختیار داشته می باشند می تواند باعث ایجاد رنگ های بسیار روشن و درخشان در مرجان ها شود.

باکتری های هتروتروفیک می توانند هم بصورت ساکن بر روی سطوح و هم بصورت شناور و آزاد زندگی کنند پس شما می توانید هم از منابع کربن جامد و هم از منابع کربن مایع در آکواریوم خود استفاده کنید. باکتری های هتروتروفیک می توانند با سرعت بسیار زیادی تکثیر شوند و به همین دلیل است که این روش توانایی کاهش سریع منابع مغذی (نیترات و فسفات) در آب را دارد. در یک آکواریوم مرجانی با شرایط پایدار و مناسب باکتری های هتروتروفیک می توانند هر ۲۰ دقیقه دو برابر شوند. پس در نظر بگیرید در صورتی که منابع کافی در اختیار داشته باشند در ۲۴ ساعت به چه میزان می توانند افزایش پیدا کرده و تکثیر شوند.

یک تصور غلط وجود دارد که باکتری های هتروتروفیکی که مسئول کاهش نیترات و فسفات می باشند، غیر هوازی هستند (بر اساس همین تصور غلط در گذشته روش هایی برای کاهش نیترات بر پایه ارگانیسم های بی هوازی وجود داشته است). در حقیقت این باکتری ها شدیدا هوازی می باشند و فعالیت آنها مقادیر بسیار زیادی دی اکسید کربن تولید می کند. به همین دلیل است که در زمان استفاده از روش پروبیوتیک هوادهی و ایجاد گردش آب داخلی و سطحی در تانک بسیار اهمیت دارد. توجه داشته باشید که میزان مصرف اکسیژن در این باکتری ها با هیچ یک از انواع باکتری های هوازی دیگر قابل مقایسه نیست. ممکن است برخی از روش ها و منابع کربن شرایط بی هوازی را برای پرورش باکتری های خاص به وجود آورند اما باکتری های مد نظر ما که می توانند با کیفیت بالا و سرعت زیاد این فرایند را انجام دهند باکتری های هوازی هستند.

هوادهی مناسب و ایجاد گردش آب داخلی و سطحی در زمان استفاده از روش پروبیوتیک بسیار اهمیت دارد.

اضافه کردن مقادیر زیاد منابع کربن در یک آکواریوم می تواند خطراتی را برای آبزیان درون آکواریوم به همراه داشته باشد. برای نمونه بعضی از کاربران نشانه هایی از افزایش سیانوباکتر ها را در زمان استفاده بیش از حد از منابع کربن گزارش داده اند، اما این موضوع همیشه اتفاق نمی افتد (افزایش سیانوباکتر ها بستگی زیادی به نوع منابع کربن و اینکه شما در چه مرحله ای از رژیم منابع کربنی در آکواریوم خود هستید، دارد). سیانوباکتر ها از جمله ارگانیسم های مصرف کننده منابع کربنی هستند به همین دلیل است که اضافه کردن منابع کربن می تواند باعث افزایش رشد آنها در آکواریوم شود. از این رو برخی از آکواریوم داران از منابع مختلفی از باکتری های مفید بیولوژیک به صورت دروه ای در آکواریوم خود برای مبارزه با سیانوباکترها و کاهش میزان آنها استفاده می کنند.

نسبت مناسب نیترات به فسفات برای این باکتری ها یک نسبت یک به یک نیست. بعضی از افراد باور دارند که این نسبت باید حتما به صورت ۱۶ به ۱ بین نیترات و فسفات در یک آکواریوم وجود داشته باشد. پایه این باور نسبت نیتروژن به فسفر در ساختار فیتوپلانکتون های دریایی است. در حالی که به صورت کلی نسبت ۱۶ به ۱ باید در یک آکواریوم رعایت شود اما این به این معنی نیست که لزوما باکتری های هتروتروفیک تنها در این نسبت و با این شرایط سختگیرانه قادر به فعالیت هستند. ما نمی توانیم انتظار داشته باشیم که همیشه دقیقا به ازاء هر ۱۶ میلی گرم در لیتر نیترات در حدود ۱ میلی گرم در لیتر فسفات در آکواریوم وجود داشته باشد. اما لازم است به این نکته توجه داشته باشید که با توجه به این نسبت لازم است همیشه در همین حدود میزان نیترات در آکواریوم شما بالاتر از میزان فسفات نگهداشته شود تا این باکتری ها بتوانند به صورت دائم مقادیر را مصرف کرده و پارامترها را نزدیک به صفر نگه دارند. اصولا استفاده از مواد مختلف جاذب فسفات بخصوص در آکواریوم هایی که میزان فسفات بسیار بالاتر از نسبت بیان شده است لازم به نظر می رسد.

همچنین لازم است میزان سختی را نیز به صورت دائم کنترل کنید. البته استفاده از منابع کربن به صورت مستقیم باعث مصرف سختی در آب آکواریوم شما نخواهد شد. اما با توجه به اینکه استفاده از این روش می تواند به شکل موثری میزان نیترات و به خصوص فسفات را در آکواریوم شما کاهش دهد و در نتیجه میزان جذب کلسیم و کربنات ها و اسکلت سازی در مرجان های آکواریوم شما افزایش پیدا کند. پس مصرف کربنات ها در آکواریوم شما افزایش پیدا خواهد کرد.

آیا وجود پروتئین اسکیمر ضروری است؟

نکته اصلی استفاده از منابع کربن افزایش مقدار باکتری های مصرف کننده نیترات و فسفات و در نتیجه افزایش مقدار باکتری ها در آب آکواریوم است. اگر توده زیستی باکتری های تشکیل شده توسط مرجان ها، اسفنج ها و دیگر بی مهرگان به صورت دائم مصرف شود، یک شرایط ایده‌آل به وجود خواهد آمد. اگر انتظار داشته باشیم که تمامی توده زیستی باکتریایی تشکیل شده به عنوان غذا مصرف می شود، بسیار غیر واقع بینانه است. یک وسیله ایده‌آل برای کنترل جمعیت باکتری ها وجود دارد که همان پروتئین اسکیمر شما است.

بهتر است برای رسیدن به کیفیت و نتیجه بهتر قبل از استفاده از منابع کربن از عمکلرد مناسب اسکیمر برای جمع کردن کلونی های باکتریایی تشکیل شده مطمئن شوید و بعد از شروع به استفاده، اسکیمر را به صورت مرتب برای گرفتن بهترین نتیجه ممکن تنظیم نمایید.

زمانی که شروع به استفاده از منابع کربن می کنید متوجه خواهید شد که بافت و میزان مواد خارج شده توسط پروتئین اسکیمر شما تغییر خواهد کرد. در صورتی که میزان آبزیان در آکواریوم شما زیاد باشد و مقدار مصرف منابع کربن هم بالا باشد متوجه خواهید شد که میزان تولید توده های زیستی در اسکیمر شما به شدت افزایش پیدا کرده و بیش از این نیاز خواهید داشت که کاپ اسکیمر را خالی کنید و یا گلوگاه آن را در فواصل زمانی کوتاه تری نظافت نمایید. به هر صورت شما می توانید با تنظیم سطح اسکیمر میزان خروج توده های زیستی باکتریایی از بدنه آب در آکواریوم خود را کنترل نمایید.

شما با مشکل مسدود شدن فیلتر های ساکس هم در فواصل زمانی کوتاه تر مواجه خواهید شد. در حقیقت اندازه باکتری های هتروتروفیک بسیار کوچکتر از این است که در فیلتر های ساکس گرفتار شود اما به دلیل چسبنده بودن آنها و تشکیل کلونی های بزرگتر این مشکل به وجود خواهد آمد.

کدامیک از منابع کربن در دسترس تر هستند؟

منابع کربن بسیاری برای استفاده از این روش وجود دارد. محصولات بسیار متنوعی در بازار به نام روش پروبیوتیک و منابع کربن وجود دارد اما شاید کمی خنده دار بنظر برسد که بسیاری از آکواریوم داران ترجیح می دهند از روش های خانگی و ساده برای تامین منابع کربن در آکواریوم خود استفاده کنند.

منابع کربن بسیار متنوعی برای استفاده در خانه های ما وجود دارد مثلا سرکه، شکر و حتی اتانول ۳۰ تا ۴۰ درصد (بدون مواد تلخ کننده، اسانس ها و دیگر موارد) که بسیار پر استفاده هستند.

اتانول C2H5OH برای این منظور ایده ال است. می تواند به سرعت بر روی متابولیسم باکتری های هتروتروفیک به عنوان یک منبع کربن مناسب تاثیر بگذارد. البته باید توجه داشته باشید که اتانول نباید دارای ناخالصی های مختلف بوده و حتما باید در حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد با آب خالص رقیق شود، تا بتوانید از آن با نسبت های بیان شده در این مقاله استفاده کنید.)

سوال مهمی که مطرح می شود مشخص کردن میزان مصرف هر یک از منابع کربن گفته شده در یک آکواریوم است. زیرا به هر صورت استفاده بیش از حد از این مواد نیز می تواند به سرعت باعث بروز مشکل برای آبزیان موجود شود. پس بهتر است همیشه با مقدار کم شروع کنید و در صورت نیاز مقدار مصرف را متناسب با نیاز افزایش دهید.

در زیر به صورت مرحله به مرحله نحوه مشخص کردن میزان مصرف منابع کربن آورده شده است:

• برای شروع لازم است میزان نیترات و فسفات به دقت اندازه گیری شده و مقادیر برای بررسی روند با تاریخ ثبت شوند. بسیار مهم است که این مقادیر به صورت روزانه به همراه سختی و pH اندازه گیری شوند.
• مقدار مصرف را از کمترین مقدار ممکن شروع کنید. باکتری های هتروتروفیک بسیار سریع تکثیر می شوند اما در ابتدا لازم است شرایط برای فعالیت و تکثیر آنها فراهم شود. برای مثال می توانید در هفته اول ۰.۱ میلی لیتر از اتانول رقیق شده خود را به ازا‌ء هر ۱۰۰ لیتر از آب آکواریوم اضافه کنید.
• برای هفته دوم میزان مصرف را دو برابر کنید و ۰.۲ میلی لیتر به ازاء هر ۱۰۰ لیتر را در نظر بگیرید.
• در هفته های بعدی برای هر هفته میزان مصرف روزانه را ۰.۵ میلی لیتر افزایش دهید، تا زمانی که میزان نیترات و فسفات شروع به کم شدن کند.
• زمانی که کم شدن میزان نیترات و فسفات شروع شد شما میزان مصرف روزانه خود را بدست آورده اید.
• همین میزان مصرف را ادامه داده تا مقدار نیترات و فسفات به صفر نزدیک شود و بعد از آن میزان مصرف را نصف کنید.
• اگر میزان فسفات و نیترات دوباره زیاد شد، می تواند هر هفته، ۰.۱ میل به میزان مصرف روزانه اضافه کنید تا زمانی که دوباره فسفات و نیترات روند کاهشی داشته باشند.

یک مثال

در یک آکواریوم با ظرفیت ۵۰۰ لیتر باید میزان مصرف روزانه را برابر با ۰.۵ میل از منبع کربن در هفته اول در نظر بگیریم. در هفته دوم میزان مصرف را دوبرابر کرده و ۱ میل به صورت روزانه اضافه می کنیم. برای هفته سوم، چهارم و پنجم میزان مصرف روزانه را ۱.۵، ۲ و ۲.۵ میلی لیتر در نظر بگیرید. با فرض اینکه در طول هفته پنجم میزان نیترات و فسفات شروع به کاهش نماید، لازم است میزان ۲.۵ میلی لیتر را به صورت روزانه به آکواریوم خود اضافه کنیم. زمانی که نیترات و فسفات نزدیک به صفر رسید ما می توانیم میزان مصرف روزانه را که در حقیقت برابر ۱.۲۵ میلی لیتر در روز می باشد، محاسبه کنیم.

موارد دیگری از منابع کربن

استات CH3COO یک منبع مناسب دیگر از کربن آلی است که اصولا به صورت سرکه (فقط از سرکه سفید خالص ۵ درصد با کیفیت بالا استفاده کنید) در دسترس می باشد. سرکه در حقیقت اسید استیکی است که توسط ملکول های آب یونیزه شده و در شکل استات می تواند به عنواد منبع کربن برای فرایند های متابولیسمی باکتریایی مورد استفاده قرار بگیرد. اضافه کردن سرکه سفید ۵ درصد دقیقا می تواند نتایجی مشابه اتانول ۳۰ تا ۴۰ درصد را به همراه داشته باشد، اما لازم است تمامی مقادیر بیان شده در عدد ۸ ضرب شوند تا منابع کربن لازم را در اختیار باکتری های آکواریوم شما قرار بگیرد.

برخی تصور می کنند استفاده از سرکه می تواند بر روی میزان pH تاثیر داشته باشد، که در حقیقت میزان این تاثیر بسیار اندک است. اما به هر صورت می توانید سرکه را به راکتور کالک واسر خود اضافه کنید و یا اینکه آن را به محلول هیدروکسید کلسیم اضافه کرده و در آکواریوم بریزید. البته این موضوع می تواند بر روی میزان کلسیم و کربنات های آکواریوم تاثیر بگذارد که لازم است به آن نیز توجه کنید.

ساکاروز C12H22O11، گلوکز C6H12O6 و انواع شکر های دیگر نیز می توانند به عنوان منابع کربن مورد استفاده قرار بگیرند. که هر کدام می تواند به صورت منحصر بفرد در آکواریوم استفاده شود. برخی از آکواریوم داران از هر سه نوع از این منابع کربن یعنی اتانول، شکر و سرکه به عنوان یک ترکیب به نام روش VSV استفاده می کنند.

در حقیقت استفاده از منابع مختلف کربن به شما کمک می کند بیش از یک گونه از باکتری های هتروتروفیک را در آکواریوم خود پرورش دهید که این موضوع می تواند در کاهش میزان فسفات و نیترات در آکواریوم شما تاثیر گذار باشد. اما توجه داشته باشید که همیشه این افزایش انواع گونه ها نمی تواند برای آکواریوم شما مفید باشد.

به هر صورت ممکن است در آکواریوم شما یکی از این منابع و یا ترکیب دو منبع هم بتواند به خوبی میزان نیترات و فسفات را کنترل کرده و در حد صفر نگه دارد پس بهتر است همیشه به ترتیب عمل کرده و در استفاده از منابع کربن زیاده روی نکنید.

یکی دیگر از منابع کربن بسیار جالب ویتامین C (اسید اسکوربیک C6H8O6) می باشد. استفاده از این ویتامین به عنوان منبع کربن بسیار جدید است. بسیاری از کاربران گزارش هایی از بهتر شدن وضعیت سلامت مرجان های خود پس از استفاده از این ویتامین به عنوان منبع کربن را داده اند، که لازم است تحقیقات بیشتری برای اثبات این ادعا انجام شود.

لازم است به نکات زیر در هنگام استفاده از هر یک از این منابع کربن توجه داشته باشید:

• بهترین روش برای تشخیص افزایش میزان مصرف بررسی ظاهر آب، صخره ها و بستر آکواریوم است. که می تواند بهترین شاخص برای این موضوع باشد. در صورتی که آب کدر شد و یا جلبک های دیاتومه را مشاهده کردید. سریعا مصرف منابع کربن را متوقف کرده و تنها زمانی که وضعیت به حالت عادی برگشت مصرف را شروع کنید. اما توجه داشته باشید که برای شروع لازم است حداقل ۰.۱ میلی لیتر به ازاء هر ۱۰۰ لیتر را از میزان مصرف روزانه کم کنید.
• اضافه کردن منابع کربن در یک وعده در روز مناسب است. اما می توانید همان مقدار را به چند قسمت تقسیم کرده و در چند نوبت اضافه کنید. توجه داشته باشید که اگر یک روز اضافه کردن منابع کربن را فراموش کرده اید در روز بعد مقدار را دو برابر نکنید.
• هم فسفات و هم نیترات از جمله فاکتور های محدود کننده در تاثیر روش منبع کربن هستند. پس در صورتی که یکی از این دو پارامتر به صفر نزدیک شود دیگر امکان کاهش پارامتر دیگر توسط باکتری ها وجود نخواهد داشت. برای مثال اگر نیترات بسیار بالا بوده و فسفات نزدیک به صفر باشد، اضافه کردن منابع کربن دیگر بر روی کاهش نیترات تاثیر گذار نخواهد بود. در این حالت لازم است مقدار نیترات را با تعویض آب کاهش داده و مواد جذب کننده فسفات را از آب خارج کنید و بعد دوباره اضافه کردن منابع کربن را شروع کنید.

این امکان وجود دارد که برنامه تزریق منابع کربن را با مواردی مثل آمینو اسید ها و یا مواد مختلفی به عنوان بستر پروش باکتری های پروبیوتیک و یا حتی اضافه کردن باکتری های مفید انجام دهید. اما توجه داشته باشید که انجام هیچ یک از این موارد الزامی نیست و خود منبع کربن می تواند تاثیر مثبتی در کاهش نیترات و فسفات آکواریوم شما داشته باشد. بسیاری از آکواریوم داران تصور می کنند مصرف اینگونه مواد می تواند به کاهش احتمال رشد سیانوباکترها و ایجاد شرایط بهتر برای رشد باکتری های مفید منجر شود.

توجه داشته باشید که می توانید از برخی از انواع محصولات موجود در بازار به عنوان مدیای پروش و یا منابع باکتریایی در کنار منابع کربن خانگی خود برای رسیدن به نتایج بهتر و مناسب تر استفاده کنید.

روش های غیر خانگی

محصولات متنوعی در بازار وجود دارد که می توانید به کمک آنها از روش منابع کربن در آکواریوم خود استفاده کنید که نتایج خوبی را به کمک آنها بدست خواهید آورد، اما به هر ترتیب هزینه بیشتری را برای شما به همراه خواهد داشت. یکی از این روش ها روش ZEOvit است که منابع کربن مختلفی را در اختیار شما قرار داده و ترکیب این منابع و مواد مختلف جاذب شیمیای به کنترل میزان نیترات و فسفات در آب آکواریوم شما کمک می کند.

برخی از نمک های پروبیوتیک نیز در بازار موجود است که می تواند به حفظ جمعیت باکتری های مفید در آکواریوم شما کمک نماید. بسیار مشکل خواهد بود که در رابطه با ترکیبات تمامی این محصولات بتوانیم با اطمینان صحبت کنیم. اما به هر صورت تمامی آنها شامل منابع کربن شناخته شده ای مثل اتانول و افزودنی هایی مثل عناصر نادر و آمینو اسید ها هستند. لازم است در زمان استفاده از تمامی این محصولات به دستوالعمل های ارائه شده توسط کارخانه سازنده به دقت عمل نمایید.

منابع کربن جامد

یک راه حل جایگزین به جای منابع کربن مایع استفاده از منابع کربن جامد است که در ساختار ها و شکل های مختلف به نام بایوپلیت معرفی شده و به شکل گسترده مورد استفاده قرار می گیرند. این مواد در حقیقت نوعی از پلاستیک های زیستی هستند که در شکل هایی مثل Polyhydroxyalkanoates (PHAs) وجود دارند. این ماده در کارخانه ها و در مقیاس صنعتی توسط باکتری ها تولید شده و اصولا از آنها برای تولید پلاستیک های تجزیه پذیر استفاده می شود. این ساختار می تواند به عنوان یک منبع کربن و منبع انرژی توسط باکتری های مورد نظر ما در روش پروبیوتیک در سیستم های آکواریومی نیز مصرف شوند.

در حقیقت این مواد می توانند هم به عنوان منابع کربن و هم به عنوان یک بستر مناسب برای رشد باکتری های هتروتروفیک در آکواریوم شما عمل نماید. برای اینکه بتوانید از اثر بخش بودن استفاده از این نوع منابع کربن مطمئن شوید، لازم است حتما از آنها در حالت شناور و در حرکت استفاده کنید. برای این منظور راکتورهای خاصی طراحی شده است که آب آکواریوم از درون آنها با سرعت مشخص حرکت داده می شود تا از شناور بودن و به حرکت در آمدن این مواد اطمینان حاصل شود.

به سرعت بر روی سطح این مواد کلونی های باکتریایی شکل گرفته و می توانند از بستر خود تغذیه کرده و بعد به صورت ورقه های بیلوژیک در آب شناور شده و این روند دائما در حال انجام است و طی این فرایند میزان باکتری ها در سیستم افزایش پیدا کرده و میزان بیوپلیت ها کاهش پیدا می کند. در این حالت نیز کلونی های باکتریایی اضافی توسط اسکیمر از سیستم خارج شده و مواد درون راکتور بیوپلیت هم لازم است به صورت دوره ای تجدید شوند. توجه داشته باشید که شدت حرکت آب در راکتور باید به گونه ای باشد که به باکتری ها اجازه نشستن بر روی سطح و تشکیل کلونی های لازم را بدهد.

یک راه حل بسیار موثر برای اطمینان از اینکه مقدار قابل قبولی از بیوفیلم های جدا شده توسط اسکیمر از سیستم خارج می شود این است که خروجی این راکتور ها به ورودی آب اسکیمر وصل شود. اما اگر این امکان وجود ندارد لازم است اطمینان حاصل کنید که خروجی این راکتور ها نزدیک به ورودی آب اسکیمر شما در سامپ است.

در زمان استفاده از منابع کربن جامد نمی توانید از ورود مقادیر بیش از حد مصرف با توجه به منابع موجود در آب آکواریوم خود مطمئن شوید. در این صورت زمانی که نیترات و فسفات در آکواریوم شما به صفر نزدیک می شود در حقیقت این راکتور ها تنها منابع کربن را به درون آکواریوم شما آزاد کرده و می تواند میزان این مواد را در آکواریوم شما بیش از حد افزایش دهد.

برخی از شرکت ها اقدام به تولید نمونه هایی کرده اند که اندازه های بزرگی داشته و در راکتورهای شناور از آنها استفاده نمی شود اما لازم است به این نکته اشاره کنم که انواع شناور این نوع از منابع کربن بسیار موثر تر از انواع غیر شناور در آکواریوم شما عمل خواهند کرد.

یادداشت مترجم

لازم است در خصوص انتخاب منابع کربن خانگی بسیار دقت کنید که از منابعی استفاده می کنید که خالص بوده و در زمان استفاده از آنها مواد نامناسب و زیان باری به آکواریوم شما وارد نمی شود. با توجه به شرایط استفاده خاص از منابع کربن خانگی و دقت نظری که استفاده از این مواد نیاز دارد بهتر است از یک منبع کربن شرکتی مناسب متناسب با شرایط ساختار آکواریوم و شرایط آکواریوم خود استفاده نمایید.