کوسه ها و سفره ماهی ها

کوسه ها و سفره ماهی ها

کوسه ها و سفره ماهی ها اغلب در دریاهای مناطق استوایی و نیمه استوایی زندگی می کنند و تعدادی از آنها نیز در دریاهای قطبی و دریاچه های آب شیرین یافت می شوند. رنج زیستی این موجودات بسیار وسیع می باشد و آنها از مناطق ساحلی دریاها تا اعماق اقیانوس ها می توانند زندگی کنند.

کوسه ها سپر ماهیان و سفره ماهیان دارای مجموعه ای از خصوصیات سازشی می باشند که بر اساس این خصوصیات می توان آنها را از ماهیان استخوانی جدا کرد.

اسکلت

مانند دیگر ماهیان کوسه ها دارای اسکلت داخلی هستند. اما ساختار اسکلت در آنها متفاوت است. به طوریکه به طور کامل از غضروف تشکیل شده است. غضروف ماده ای بادوام، محکم و همچنین سبک و نسبتا انعطاف پذیر است. این خصوصیات به طور کلی حرکت های کوسه ها را تسهیل می بخشد. مثلا غضروف نسبت به استخوان سبک تر بوده و مانع از سقوط کوسه ها به کف آب می شود. زیرا کوسه ها فاقد کیسه شنا هستند. از آنجایی که غضروف در آرواره ها و ستون پشتی نیازمند استحکام بیشتری نسبت به غضروف موجود در فین ها می باشند به همین دلیل این بخش ها توسط نمک کلسیم استحکام یافته اند و تشکیل غضروف کلسیفیته شده را می دهند.

شناوری

بیشتر ماهیان غضروفی موجودات ساکن بستر می باشند که هرگز بستر دریا را ترک نمی کنند. حتی این گونه ها نیز دارای خصوصیتی هستند که به طور معنی داری چگالی متوسط آنها را کاهش می دهد که همان داشتن اسکلت غضروفی است.

سایر ماهیان غضروفی از داشتن کبد های بزرگ سود می برند و یا هنگام شنا از صعودهای هیدرودینامیک بهره مند می شوند و این موارد به آن ها در خارج شدن از بستر کمک می کند.

تنفس

همه کوسه ها دارای ۵ تا ۷ جفت شکاف آبششی در اطراف سر هستند. تبادلات اکسیژنی در آبششها اتفاق می افتد. آب حاوی اکسیژن بایستی همواره بر روی رشته های آبششی جریان یابند. آب از راه دهان وارد حلق شده و پس از جریان یافتن از آبشش ها از طریق شکاف های آبششی خارج می گردند. تبادلات گازی در سطح رشته های آبششی در زمان ورود و خروج آب از آبششها انجام می گیرد.

شاید مهمترین ویژگی دستگاه تنفس ماهیان غضروفی وجود اسپیراکل ها باشد که درست قبل از شکاف های آبششی در هر دو طرف سر قرار دارند. این اجزا برای کشاندن آب به داخل حفره های آبششی استفاده می شوند. در نتیجه ممکن است در کوسه های پلاژیک که آب در هنگام شنا به طور مداوم از روی آبشش های آنها عبور می کند، اسپیراکل ها به میزان زیاد تحلیل رفته باشند یا اساسا دیده نشوند. با این وجود در کوسه های پلاژیک ممکن است اسپیراکل ها برای رساندن اکسیژن به چشم ها اهمیت داشته باشند. بر عکس در کوسه های کف زی، سپر ماهیان و سایر اشکال مقیم بر روی کف بستر، اسپیراکل ها برای تنفس بسیار حایز اهمیت هستند. آنها در بالای سر قرار گرفته اند و بنابراین هنگامی که ماهی بدون حرکت بر روی بستر در انتظار طعمه یا اجتناب از عوامل شکارچی قرار گرفته است می تواند برای کشیدن آب به داخل حفره آبششی از آنها استفاده کند.

پوشش های خارجی

همه ماهیان غضروفی بر روی سطح خارجی بدن خود، دارای فلس های پلاکویید (صفحه ای) و یا دندانه دندانه هستند. این فلس ها در سفره ماهیان و سپر ماهیان مشخصا تنها به صورت چند ردیف دندانک های بزرگ بر روی بدن ماهی یافت می شوند و گاهی اوقات تغییر شکل می یابند و به صورت خار در می آیند (مثل سپرماهیان خاردار). در کوسه ها پوست با فلس های پلاکویید ریز و هم پوشان پوشیده شده است و به پوست آنها حالت کاغذ سمباده می دهد. این فلس ها پوشش حمایتی و سبک را در اطراف ماهی تشکیل می دهند که ممکن است خصوصا در افزایش کارایی هیدرودینامیک حایز اهمیت باشند. فلس های پلاکوئید ساختاری شبیه به دندان دارند و شامل ۳ لایه می باشند. فلس کوسه ها بر خلاف سایر ماهیان با رشد ماهی بزرگتر نمی شود. پوست کوسه ها مانند کاغذ سمباده بوده که در واقع فلس های پلاکوییدی و یا همان دندانه های پوستی هستند. از پوست کوسه ها در ساختن سمباده و یا صنایع چرمسازی استفاده می شود. فلس های پلاکوییدی شامل صفحات استخوانی که در داخل پوست قرار دارند. این ساختارها در دندان ها نیز دیده می شوند.

تغذیه

بیشتر ماهیان غضروفی شکارچیان اختصاصی هستند و وجود دندان در آن ها گویای همین امر است. کوسه هایی که عمدتا ماهیان بزرگ و پستانداران بزرگ را شکار می کنند، دارای دندان های مثلثی و تیغ مانند هستند که توسط آنها طعمه خود را به دندان گرفته و اره می کنند و یا به قطهات بزرگ تکه تکه می کنند. فشار به دندان گرفتن آرواره ها ی بعضی از این کوسه ها ممکن است به بیش از ۲۸۰۰ کیلوگرم بر سانتی متر مربع برسد. دندان همه این کوسه ها در حقیقت همان فلس های پلاکویید تغییر شکل یافته هستند و همانند فلس ها به طور مداوم می ریزند و جایگزین می شوند.

صرف نظر از دندان ها، دلیل عمده ای که کوسه ها میتوانند طعمه های بزرگ را ببلعند، این است که اتصال آرواره ها در بیشتر اشکال از نوع هیواستیلیک است که امکان می دهد تا پهنای دهان باز و به حداکثر ممکن برسد. همچنین اتصال آرواره ها به جمجمه نسبتا سست وشل است. این امر خصوصا در مورد سفره ماهیان و سپر ماهیان حایز اهمیت است. زیرا آنها در واقع این توانایی را دارند که آرواره های خود را تا فاصله کمی بیرون بیاورند و موجودات زنده را از روی بستر بلند کنند و یا به درون دهان بکشانند.

دندان ها در کوسه ها به آرواره ها متصل نیستند بلکه انها در اتصال با پوسته هایی هستند که بستر های دندانی نامیده می شوند. این بستر ها مشابه کمربندهای حامل بوده و با رشد کوسه ردیف های دندانی را به سمت عقب حرکت می دهند. دندان های این موجودات از تمایز فلس هایشان بوجود آمده است. کوسه ها ردیف های بیشماری دندان دارند که به بافت عضله اشان اتصال یافته است. دندان ها به دلیل اینکه پایه محکمی ندارند به راحتی می افتند و دندان جدیدی جایگزین آن می شود. برخی گونه ها حتی تا ۳۰۰۰۰ دندان در طول زندگی خود به دست می آورند.

شکل تعداد و ظاهر دندان های کوسه به طور قابل ملاحظه ای حتی بین گونه های مختلف متفاوت است. شکل دندان ها همچنین بین آرواره های بالا وپایین و از سمت جلو به عقب نیز مختلف است.

تحرک

باله های کوسه ها سخت می باشد و به وسیله میله های غضروفی محکم شده اند.

دم در کوسه های امروزی به راندن حرکت ماهی به سمت جلو و همچنین هدایت و ثبات هیدرودینامیک کمک می کند. بعضی از کوسه های پلاژیک مانند ایسوروس و لامنا مبدل هایی با جریان متقابل در دستگاه گردش خون دارند که به آنها امکان می دهد خونگرم باشند و کارایی شنای خود را افزایش دهند. سپر ماهیان از باله های سینه ای برای راندن خود به سمت جلو استفاده می کنند و تصور می شود که با بال های خود در حال پرواز در میان آب هستند.

کوسه ها از باله های خود برای برقراری ثبات، هدایت کردن، راندن و تغییر جهت استفاده می کنند. هر کدام از باله ها دارای وظایف خاصی هستند. یک یا دو باله پشتی که در ناحیه پشتی قرار دارند به ترتیب باله های پشتی اول و دوم گفته می شوند. باله های پشتی باعث برقراری ثبات شده و مانع چرخش موجود می گردد. خار های باله در آنها ممکن است وجود داشته باشد. در صورت وجود به عنوان وسیله دفاعی استفاده می شوند. باله های سینه ای در عقب سر قرار گرفته است این باله ها برای هدایت کردن در هنگام شنا و نیز تغییر جهت دادن به کوسه ها کمک می کند. باله های مخرجی در جنس نر به اندام تناسلی تبدیل شده که کلاسپر نامیده می شوند. ناحیه دمی شامل ساقه دمی و باله دمی می باشند.

دستگاه های حسی

ماهیان غضروفی دارای دستگاه های حسی بسیار توسعه یافته ای هستند که به آن ها کمک می کند تا محل استقرار طعمه در بین اشیا را تعیین کنند. این حالت بر خلاف ماهیان استخوانی است که شدیدا به قوه بینایی خود متکی هستند. در ماهیان غضروفی احتمالا اولین علایم حسی که آنها می تواند در هنگام جستجوی طعمه دریافت کنند، یا بوی طعمه و یا صدا هایی است که با فرکانس پایین ایجاد می شوند. اندام های بویایی که به خوبی رشد کرده اند گواهی بر شدت حس بویایی خود دارند. برای مثال سر کوسه چکشی که وضعیتی منحصر به فرد دارد، این امکان را فراهم می کند که منافذ بینی آن از قدرت ممیزه وسیعی برخوردار باشد و به این کوسه توانایی غیر متعارفی می دهد که بوی مواد را در داخل آب با چرخیدن به سمتی که آن بو شدیدتر احساس می شود ردیابی کنند. نوسانات و تلاطم هایی که در اثر تقلای ماهیان یا حتی شنای ماهی در یک گروه ایجاد می شود. نیز از یک فاصله دور قابل تعیین است که یا توسط گوش داخلی (در مورد نوسانات) یا دستگاه خط جانبی (در مورد تلاطم ها) صورت می گیرد. در محدوده نزدیک تر قدرت بینایی وارد عمل می شود. هنگامی که کوسه ها وارد عمل می شوند تا طعمه را بربایند، غشاهای پلک سوم چشم را می پوشانند و سایر دستگاه های حسی وظیفه چشم را به عهده می گیرند. یکی از این دستگاه ها دستگاه دریافت جریان الکتریکی است که می تواند میادین الکتریکی کوچکی را که در اثر حرکات عضلانی ایجاد می شود را تعیین کند، آمپول های لورینزینی که بر روی پوزه قرار دارند، وظیفه انجام این امر را به عهده دارد. علاوه بر این گیرنده های حسی بر روی آرواره تحتانی نیز در این امر دخالت دارند.

آمپول های لورینزینی

این ساختار کیسه ها و پرز های کوچکی هستند و شبکه ای از گیرنده های زیر پوستی را تشکیل می دهند. آمپول های لورینزینی به صورت منافذ بسیار ریز در اطراف سر قرار گرفته اند آمپول ها میدان های مغناطیسی که توسط ماهیان به وجود می آیند را تشخیص می دهند همچنین این ساختار ها به کوسه ها کمک می کنند تا طعمه های مخفی شده داخل رسوبات را پیدا کنند. تحقیقات اخیر نشان می دهد که کوسه ها قادرند با استفاده از این ساختارها دمای آب را تشخیص دهند.آمپول لورینزینی همچنین در برقراری ارتباط داخل گونه ای نقش دارد. زیرا بسیاری از سفره ماهیان و سپر ماهیان دارای اندام های الکتریکی ضعیف هستند.

اسپیراکل ها منافذ اولین شکاف آبششی هستند که در پشت چشم ها قرار گرفته اند. اسپیراکل ها دربرخی از کوسه ها وجود ندارند به خصوص در مورد کوسه هایی که به طور مدام در حال حرکتند اما معمولا در کوسه های ساکن بستر اسپیراکل ها بزرگتر می باشند. در کوسه های سطح زی این ساختار ها توسط رگ های خونی اکسیژن را به مغز و چشم ها انتقال می دهند. در سفره ماهیان اسپیراکل ها بزرگتر و توسعه یافته اند که به طور فعالانه آب را بر روی آبشش ها پمپ کرده و به آن ها اجازه می دهند تا تنفس کنند در حالی که در زیر ماسه ها پنهان می شوند.

خط جانبی

خط جانبی همراه با آمپول های لورینزینی ساختار های الکترو مغناطیسی از سیستم گیرنده ای یک کوسه را تشکیل می دهند. این ساختار ها شامل سلول های نوروماست می باشد که در داخل کانالی که درست در زیر پوست و یا فلس ها قرار گرفته اند دیده می شوند.همانند آمپول های لورینزینی منافذی هستند که به سمت بیرون باز شده و قادرند حرکت های ایجاد شده توسط شکار را ردیابی کنند.

چشم ها

ساختار چشم در کوسه ها با کمی تغییرات همانند دیگر مهره داران می باشد. کوسه ها دارای ساختاری با نام پلک سوم هستند. این ساختار چشم را در زمان تغذیه حفاظت می کند.

اندام های داخلی

بزرگترین اندام داخلی که در بدن کوسه ها دیده می شوند کبد می باشد. این اندام نرم و بزرگ و روغنی ۲۵ درصد از وزن بدن کوسه را تشکیل می دهد. کبد ها دارای دو عملکرد مهم هستند:

• ۱- اولین نقش آن که به عنوان یک منبع انرژی عمل می کند.
• ۲- از آنجایی که چربی سبک تر از آب می باشد و در کبد ذخیره می شود این امر باعث می شود چگالی بدن کاهش یافته و مانع از سقوط موجود به بستر می شود.

علاوه بر کبد، معده نیز در حفره گوارشی دیده می شود که در انتها به ابتدای روده و دریچه های مارپیچی روده ختم می شود. دریچه مارپیچی روده یک اندام مارپیچ داخلی است که میزان جذب مواد را افزایش می دهد. پس از این اندام رکتوم و مخرج قرار داشته که به کلواک منتهی می شوند. کلواک حفره ای است که مواد گوارشی، ادراری و گنادی به این محفظه ریخته و سپس به خارج دفع می کند.

می توانید جهت مشاهده و خرید انواع کوسه ها به فروشگاه خانه آبزیان بخش ماهی های دریایی بخش کوسه ماهی ها وارد شوید.

سپرها و سفره ماهی ها

سپرها و سفره ماهی ها حدود ۵۵% از کل ماهیان غضروفی را شامل می شوند .تا به حال حدود ۶۳۱ گونه مختلف با ۲۳ خانواده از آن ها شناسایی شده است.

بزرگترین سفره ماهی، سفره ماهی مانتا نام دارد که عرض بدنش بیش از ۶.۷ متر می شود.

سفره ها و سپر ها دارای ویژ گی های زیر هستند:

• شکاف های آبششی، چشم ها و اسپیراکل ها در بالای سر قرار دارند
• باله های سینه ای توسعه یافته که به کناره های سر متصل شده است
• فاقد باله های مخرجی می باشند
• دارای دندان های سنگ فرشی برای خرد کردن شکار هستند

ماهیان غضروفی دارای گیرنده های بسیار حساسی هستند که در پیدا کردن شکار به آن ها کمک می کنند. برای مثال سپر ماهی برقدار الکتریکی که در عمق بین ۲۰۰ تا ۹۰۰ متر زندگی می کند اگرچه دارای چشم می باشد اما از حسگرهای الکتریکی های خود برای دیدن استفاده می کند. به طور کلی کو سه ها، سپر ها و سفره ها از حواس زیر برای موقعیت یابی و صید شکار استفاده می کند:

• بویا گیرنده های شیمیایی
• بینایی گیرنده های بینایی
• شنوایی ادراک شنوایی
• گیرنده های مکانیکی
• گیرنده های الکتریکی

اغتشاشات مکانیکی توسط سیستمی به نام خط جانبی درک می شود. این اغتشاشات می تواند حرکت های آب ، صدا ارتعاشات و تغییرات فشار باشد. آمپول های لورینزینی پالس های الکتریکی را در اب شناسایی و همچنین در جهت یابی به ان ها کمک می کند.

اسکلت

اسکلت داخلی اسکات ها و سپرها همانند کوسه ها بوده یعنی فاقد استخوان های واقعی هستند و از غضروف تشکیل شده است. غضروف ها مواد محکم و با دوامی هستند که نسبت به استخوان ها انعطاف پذیر تر و سبک تر بوده و به این ماهیان امکان حرکت و شنا در آب را می دهند. اما بخش هایی از اسکلت مانند جمجمه، مهره ها و خار های پوستی با ترکیب کلسیم و نمک محکم شده اند که به آن کلسیفیه شدن گفته می شود. وقتی ساختارهای اسکلتی به اندازه مناسبی کلسیفیه شوند آنها ساختاری مانند استخوان پیدا کرده بدون اینکه وزن آنها افزایش یابد.

کبد

کبد ماهیان الاسموبرانش اندام بزرگ ، نرم و بسیار روغنی بوده که بخش اعظم حفره داخلی بدن را تشکیل می دهد. کبد دارای دو لوپ بزرگ با رنگ سبز مایل به قهوه ای تیره می باشد. همانند کوسه ها، کبد در این ماهیان نیز دارای دو عملکرد می باشد. کبد می تواند به عنوان یک اندام ذخیره کننده چربی عمل کرده و نقش انرژی زایی برای آنها داشته باشد. ثانیا از آنجا که کبد چگالی کمتری نسبت به آب داشته می تواند به عنوان یک اندام هیدرواستاتیک عمل کند. این چربی ها با کاهش دادن چگالی و افزایش دادن شناوری این ماهیان از سقوط ماهیان به بستر جلوگیری می کند.

توانایی سفره ماهیان و سپرها

برخی از انواع سفره‌ماهیان دارای اندام برق‌زا در دم خود می‌باشند كه جریان الكتریسیته ضعیفی را تولید می‌كنند، در نوعی از این ماهیان اندام برق‌زا در ناحیه سر بوده و جریان الكتریكی با ولتاژ بالا تولید می‌نمایند. توان تشخیص میدان‌های الكتریكی در بسیاری از ماهیان وجود دارد. این عضوها، گیرنده‌های الكتریكی بسیار حساسی هستند. حساسیت این ساختارها به میدان‌های الكتریكی بسیار بالا بوده و تا كمتر از ۰۱/۰ میكرو ولت در سانتی‌متر می‌رسد، كه با حساس ‌ترین ولتاژسنج‌های ساخت دست بشر هماوردی می‌كند. این توانمندی برای تشخیص طعمه و نیز مسیریابی مهاجرت مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر ساختارهای گیرنده جریان‌های الكتریكی، بعضی از گونه ها مجهز به ساختارهای گیرنده شیمیایی و گیرنده‌های مكانیكی نیز می‌باشند، دریافت تحریكات مكانیكی بوسیله سیستم‌های جانبی صورت می‌گیرد. این سیستم كه سلول‌های تشكیل‌دهنده آن در روی خط جانبی و درون خط جانبی قرار دارند. گیرنده‌های شیمیایی فیزیكی از دیگر ساختارهای مهم این ماهیان است كه قدرت بویایی شگفت‌انگیزی به كوسه‌ماهیان می‌دهد. آزمایش‌ها نشان داده است كه برخی از كوسه‌ماهیان به مواد شیمیایی با غلظت‌های بسیار پائین تا حد ۱ قسمت در ۱۰ میلیارد واكنش نشان می دهند.

تولید مثل

گونه های نر که سایز کوچکتر دارند به دور ماده هایشان حلقه می زنند در حالیکه در گونه های بزرگتر نر و ماده در یک سمت و جهت قرار می گیرند. در طول تولید مثل، نرها باله سینه ای ماده ها را گاز می گیرند. ماده ها در طول فصل جفت گیری یا بعد از آن اغلب دارای زخم یا نشانه هستند. این نشانه ها توسط گاز گرفتگی نرها به وجود می آید. در بیشتر ماهیان غضروفی، نرها دندان های بزرگتر و درازتری نسبت به ماده ها دارند. تخم کوسه ها و سفره ماهیان درون بدن جانور ماده بارور می شود و با توجه به گونه ماهی مولد، تخم درون بدن یا بیرون از آن تکامل می یابد. بعد از باز شدن تخم، نوزاد کاملا شبیه به والدین خود می باشد.

خارها

دم سفره ماهیان یک یا چند خار تیز دارد. خارها یک وسیله دفاعی برای حیوان می باشد که آنها را در مقابل دشمنان محفظت می کند. با توجه به اینکه برخی از سفره ماهیان در آب های ساحلی زیست می کنند، در برخی اوقات باعث بروز حوادثی می شوند.

می توانید جهت مشاهده و خرید انواع سفره ماهی ها به فروشگاه خانه آبزیان بخش ماهی های دریایی بخش سفره ماهی ها وارد شوید.