تست آمونیاک / آمونیوم

آمونیاک چیست

آمونیاک آزاد یک ترکیب شیمیایی از نیتروژن و هیدروژن با فرمول NH₃ می باشد. در علم شیمی به آمونیاک داخل آب هیدروکسید آمونیوم گفته می شود. در صنعت آکواریوم و آبزی پروری مفهوم آمونیاک در بیشتر مواقع به یون آمونیوم ⁺NH₄ اشاره می کند. همیشه آمونیاک آزاد و آمونیوم در آب باهم در تعادل هستند و دائم به همدیگر تبدیل می شوند. مقدار آمونیاک کل TA و یا نیتروژن آمونیاک کل TAN به مقادیر کل مجموع آمونیاک آزاد و آمونیوم در آب آکواریوم اشاره می کند.

زمانی که در آب آکواریوم شما آمونیاک وجود داشته باشد پس حتما آمونیوم هم وجود خواهد داشت. مقدار تبدیل آمونیاک به آمونیوم به میزان pH و دما در آب آکواریوم شما بستگی دارد. پس بسیار مهم است که قبل از اندازه گیری آمونیاک مقادیر pH و دما را در آب آکواریوم خود اندازه گیری کنید. با مشخص شدن میزان آمونیاک، فسفات و دما به کمک جدول زیر می توانید میزان آمونیاک سمی را در آب آکواریوم خود مشخص کنید. جدول زیر میزان آمونیاک آزاد در مقابل یون آمونیوم را به شما نشان می دهد.

درصد تبدیل آمونیاک آزاد از آمونیاک کل

منابع آمونیاک

منابع اصلی

ماهی ها مقادیر قابل توجهی از آمونیاک را به عنوان ضائیات در فرایند های بیولوژیک بخصوص فرایندهای متابولیسمی خود تولید می کنند. در عمل ماهی ها مقادیری از آمونیاک را در قالب آمونیاک آزاد از طریق آب شش ها و آمونیوم را از طریق ادرار به آب وارد می کنند. توجه داشته باشید که برخی از بی مهرگان نیز به همین ترتیب مقادیری از آمونیاک را در آب آزاد می کنند. مقادیر دیگر آمونیاک نیز از غذای روزانه خورده شده و نشده و تجزیه بافت های آلی گیاهی و حیوانی در آب تولید می شود. بخش زیادی از پروتئین ها و مواد آلی با پایه نیتروژن توسط باکتری های موجود تجزیه شده و به آمونیاک تبدیل می شوند.

منابع دیگر

• آب شهری
• آمونیاک موجود در میکس های نمکی استفاده شده در آب شور

تست آمونیاک

میزان آمونیاک را می تواند به کمک تست ها و تجهیزات مختلف در آب آکواریوم خود اندازه گیری نمایید. دو روش بسیار رایج برای اندازه گیری آمونیاک وجود دارد:

روش نیسلر Nessler که می تواند مقدار NH₃ و ⁺NH₄ را اندازه گیری کند و روش سالیسیلات Salicylate که فقط مقدار آمونیاک آزاد را مشخص می نماید. هر تست کیت ممکن است یکی از این روش ها را برای اندازه گیری استفاده کند. در تست کیت های آب شور اگر به صورت مشخص در رابطه با اندازه گیری آمونیاک آزاد دستورالعملی را ارائه نکرده باشد پس به طور حتم از روش نیسلر استفاده کرده و مقدار آمونیاک کل را به شما نمایش می دهد.

در برخی شرایط نرخ میزان تبدیل آمونیاک آزاد و آمونیوم بسیار زیاد است و در نتیجه ممکن است در روش سالیسیلات مقدار آمونیاک در لحظه تغییراتی را نشان دهد در حالی که در روش نیسلر مقدار آمونیاک کل نمایش داده می شود که اصولا ثابت بوده و با توجه به مقادیر pH و دما تغییری نمی کند.

به صورت عمومی واحد اندازه گیری ppm یا جزء در میلیون است. در آب شیرین اصولا هر ppm برابر ۱ میلی گرم در لیتر می باشد اما در آب دریا (آبشور) هر ppm آمونیاک برابر ۱.۰۳ میلی گرم در لیتر آمونیاک در نظر گرفته می شود.

سمیت

آمونیاک آزاد به شدت برای انوع آبزیان سمی می باشد. در مقادیر بسیار پایین هم در آکواریوم باعث تلفات خواهد شد. هر مقداری از آمونیاک آزاد بیشتر از ۰.۰۲ میلی گرم در لیتر هم مضر می باشد.

آمونیوم هم می تواند برای ماهی های دریایی سمی باشد بخصوص زمانی که میزان pH نسبت به مقادیر طبیعی آب دریا کاهش پیدا کند (که این اتفاق اصولا در زمانی جابجایی و انتقال ماهی ها روی می دهد)

آمونیاک آزاد می تواند باعث آسیب دیدن آبشش ها، اندام های داخلی و پوست ماهی شده و در نهایت ماهی را از پای در آورد.

اصولا نشانه های ظاهری افزایش آمونیاک در ماهی ها به شرح زیر است:

• نا صاف شدن لبه های باله ها
• کدر شدن چشم ها
• تنفس سریع
• کاهش اشتها
• افزایش احتمال بیمارشدن ماهی

به صورت کلی آمونیاک می تواند در pH های قلیایی و دماهای بالاتر بسیار سمی تر باشد. اصولا مقادیری از آمونیاک که برای ماهی ها سمی می باشد تاثیری بر روی گیاهان نخواهد داشت و آزمایش ها نشان می دهد که گیاهان وجود آمونیاک را به عنوان منابع غذایی نیتروژن به نسبت نیتریت و نیترات بیشتر ترجیح می دهند.

مقادیر لیست زیر می تواند یک راهنمای ساده برای مشخص کردن سمی بودن آمونیاک در شرایط مختلف باشد:

• ۰.۰۲۰ تا ۰.۰۴۹ ppm دامنه قابل تحملی برای بیشتر ماهی ها است. اما می تواند در طولانی مدت باعث آسیب، کاهش رشد، کاهش قدرت سیستم ایمنی، کاهش سلامت بخصوص بر روی تخم ها و ماهی های جوانتر شود.
• ۰.۰۵۰ تا ۰.۱۹۹ ppm مقداری است که تنها برای چند روز قابل تحمل بوده و بعد از آن خطرناک خواهد بود.
• ۰.۲ تا ۰.۴۹۹ ppm تنها در عرض یک یا دو روز می تواند باعث از بین رفتن ماهی ها شود.
• و مقادیر بیشتر از ۰.۵ ppm می تواند به سرعت و در کمتر از یک روز ماهی ها را از پای در آورد.

البته گونه ماهی، دوزیست و یا بی مهره و در نهایت سن آبزی نیز در این مورد بسیار نقش بازی می کند و به صورت کلی حیوانات حساس تر و جوان تر آسیب پذیر تر می باشند.

برای مثال در مورد ماهی حساسی به نیتروژن مثل قزل آلا آمونیاک ۶ برابر سمی تر از نیتریت و ۱۳۳۰۰ برابر سمی تر از نیترات است.

حذف آمونیاک

در یک آکواریوم کامل و سالم باید مقدار کافی از مصرف کننده های آمونیاک وجود داشته باشد تا تمامی آمونیاک تولید شده را به صورت طبیعی در سیستم مصرف نماید. این مصرف کننده در دو شکل در سیستم وجود دارند:

باکتری های چرخه نیتروژن که آمونیاک را مصرف کرده و به ماده شیمایی کم خطرتر دیگری به نام نیتریت تبدیل می کنند. باید به این نکته توجه داشته باشید که ممکن است چندین هفته زمان نیاز داشته باشید که میزان مناسبی از این دست باکتری ها در بخش های مختلف آکواریوم جدید شما بخصوص سیستم بیولوژیک آن شکل بگیرد.

گیاهان و جلبک ها نیز می توانند از آمونیاک به عنوان منبع نیتروژن برای رشد خود استفاده کنند. این روش هم ممکن است موثر باشد اما زمان زیادی نیاز خواهد داشت.

زمانی که مقادیر قابل اندازه گیری از آمونیاک در آکواریوم شما پیدا می شود روش ها و راه حل های موقتی وجود دارد که می توانید از آنها استفاده کنید:

• تعویض آب بخصوص در آکواریوم های آب شیرین سریع ترین و ارزانترین روش برای کاهش میزان آمونیاک است.
• استفاده از انواع مختلف مواد بهبود دهنده شرایط آب که می تواند باعث حذف آمونیاک شود. این مواد ممکن است هزینه زیادی به همراه داشته باشد و باعث بروز خطا در بیشتر تست کیت ها شود. اما اصولا تاثیر این مواد آنی بوده و کمتر برای طولانی مدت جواب می دهند. مطمئن باشید محصولی را خریداری می کنید که بخصوص بر روی حذف سمیت و تاثیر آمونیاک تاثیر گذار باشد. برخی از محصولات می توانند به عنوان یک محصول جانبی تولید آمونیاک نمایند.
• می توانید از رزین ها و مواد خاصی استفاده کنید که توانایی جذب آمونیاک را دارند. این مواد اصولا بسیار موثر و ارزان هستند. بسیاری از این رزین ها بخصوص در آکواریوم های آب شیرین در قالب زئولیت های مختلف قابل استفاده هستند.
• می توان در آکواریوم های آب شیرین میزان سمیت آمونیاک را با اضافه کردن کمی نمک به میزان قابل قبولی کاهش داد.

اضافه کردن آمونیاک

برای راه اندازی یک آکواریوم تازه اضافه کردن آمونیاک خالص قبل از اضافه کردن آبزیان می تواند در راه اندازی چرخه نیتروژن بدون استفاده از انواع آبزیان بسیار موثر باشد. محصولات بسیار زیادی در بازار وجود دارد که به عنوان محلول های شوینده از آنها استفاده می کنیم که ترکیب اصلی آنها آمونیاک است. توجه داشته باشید که اگر محصولات غیر آکواریومی استفاده می کنید باید محصولی را انتخاب کنید که بدون هر گونه افزودنی، رنگ و یا ماده معطر باشد. زیرا که این مواد اصولا سمی بوده و می تواند باعث آلودگی و سمی شدن آب آکواریوم شما شود. اصولا ارزانترین محصولات از این دست کمترین افزودنی ها را دارا می باشند. محصولات آکواریومی نیز برای این منظور در بازار موجود است که به آسودگی می توانید از آنها استفاده کنید.